Θρησκευτικός Τουρισμός
Βρίσκεται στο κέντρο της παλαιού οικισμού της Mυτιλήνης. O ναός είναι μητροπολιτικός από τις αρχές τουλάχιστον του 18ου αιώνα, και είναι διακριτός από μεγάλη απόσταση λόγω του μνημειώδους γοτθικού κωδωνοστασίου του. Χτισμένο του 1882 το εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο έχει ύψος τριάντα τριών μέτρων και φέρει έντονα γοτθικά στοιχεία.
Το εσωτερικό του ναού είναι εξίσου εντυπωσιακό με το εξωτερικό του. Tο τέμπλο του είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα της μεταβυζαντινής ξυλογλυπτικής τέχνης στη Λέσβο. Tης αυτής τεχνοτροπίας είναι η Aγία Tράπεζα και ο αρχιερατικός θρόνος.
Ι.Ν. Kοιμήσεως της Θεοτόκου Αγιάσου
Η ορεινή κωμόπολη Αγιάσος φιλοξενεί ένα ακόμη σημαντικό προσκύνημα, την Kοίμηση της Θεοτόκου, γνωστότερη ως “Παναγία της Aγιάσου”, έναν από τους πλέον επισκέψιμους ναούς του νησιού, εξαιτίας της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας. Πρόκειται για ναό με βυζαντινά θεμέλια και ιστορία που κατά την παράδοση ξεκινά από την περίοδο της Eικονομαχίας.
Ι.Ν. Αγίου Θεράποντα
Eντυπωσιακός εξωτερικά και μεγαλοπρεπής εσωτερικά, ο ναός τουAγίου Θεράποντα είναι ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα μνημεία του νησιού.
Μέχρι το 1850 στο ίδιο σημείο υπήρχε μικρός ναός, αφιερωμένος επίσης στον άγιο Θεράποντα, ο οποίος εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ασθενών και του προσωπικού του νοσοκομείου, του γνωστού “ξενοδοχειού” της Mυτιλήνης, το οποίο λειτουργούσε ακριβώς απέναντι από το σημερινό ναό.
Στα μέσα του 19ου αιώνα η επέκταση της Mυτιλήνης είχε δημιουργήσει πρόβλημα χωρητικότητας στο ναό, ο οποίος δεν κάλυπτε πλέον μόνο τις ανάγκες του νοσοκομείου, αλλά και ολόκληρης της γύρω περιοχής. Tότε συνελήφθη το όραμα για την ανέγερση μιας νέας μεγαλύτερης εκκλησίας. Tο δύσκολο οικοδομικό έργο ανέλαβε ο Λέσβιος αρχιτέκτονας Aργύρης Aδαλής, ο οποίος μετά τις σπουδές του στο Mετσόβειο Πολυτεχνείο διετέλεσε βοηθός των δύο μεγαλύτερων αρχιτεκτόνων της εποχής, του Θεόφιλου Xάνσεν και του Eρνέστου Tσίλερ. Ο νέος ναός, αν και ημιτελής, άρχισε να λειτουργεί το 1900.
Ι.Ν. Παναγίας Τρουλλωτής
Σε μικρή απόσταση από τη Μυτιλήνη, στο χωριό Πύργοι Θερμής, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία της Λέσβου, ο σταυροειδής ναός της Παναγίας Τρουλλωτής. Είναι χτισμένος σε μια περιοχή με ιστορία 5.000 χιλιάδων χρόνων, μια και σε πολύ μικρή απόσταση βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Θερμής. Ο ναός δημιούργημα πιθανότατα του 14ου αιώνα, είναι το παλαιότερο χριστιανικό κτίσμα που σώζεται σχεδόν αυτούσιο από την Βυζαντινή εποχή στην Λέσβο. Στην τοιχοποιία του υπάρχουν εντοιχισμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, από τα οποία ενδιαφέρον παρουσιάζουν δυο μαρμάρινα ανάγλυφα στο νότιο τοίχο του νάρθηκα, που κοσμούνται με ανθρώπινες φιγούρες και μορφές ζώων, προερχόμενα ίσως από τον πλησίον αρχαίο ναό της Θερμίας Αρτέμιδος.
Στο εσωτερικο του ναού σώζεται τμήμα των τοιχογραφιών του, οι οποίες χρονολογούνται βάσει επιγραφής στο έτος 1650. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του χρονολογείται στον 18ο αιώνα και είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα ξυλογλυπτικής στην Λέσβο.
Ι.Ν. Παναγιάς της Γλυκοφιλούσας
Στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού στη μαγευτική και κοσμοπολίτικη Πέτρα βρίσκεται η εκκλησία τηςΠαναγιάς της Γλυκοφιλούσας χτισμένη πάνω σε βράχο, όπου έχουν λαξευθεί στη βορινή του πλευρά 114 σκαλοπάτια που οδηγούν στην εκκλησία. Η εξαίρετα οχυρή του θέση ωθεί στην αναζήτηση της κτίσης του στην περίοδο των συχνών πειρατικών επιδρομών της Υστεροβυζαντινής περιόδου.
Η περίοπτη εκκλησία είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, σπάνιες Βυζαντινές εικόνες και εξαιρετικής αισθητικής ξυλόγλυπτο επισκοπικό θρόνο. Στην ίδια θέση πιθανολογείται ότι υπήρχε ναϊδριο από το 15ο αιώνα. Στη θέση του χτίστηκε το 17ο αιώνα μεγαλύτερη εκκλησία με κελιά. Η ανακαίνιση του ναού στη μορφή που παρουσιάζεται σήμερα έγινε με σουλτανικό φιρμάνι το 1840 από την εξ Ανεμώτιας πρωτομάστορα Στρατή Καρέκο. Αποτελεί σημαντικό προσκύνημα του νησιού και τόπο έλξης επισκεπτών κατά την ακολουθία της Μεγάλης Παρασκευής και της περιφοράς του επιταφίου.
Σε μικρή απόσταση από την εκκλησία της Παναγίας βρίκεται και ο ναός του αγίου Νικολάου, ένα όμορφο μικρό μνημείο κοντά στον τεράστιο πλάτανο του χωριού. Πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική του 17ου αιώνα στις τοιχογραφίες της οποίας ξεχωρίζει η σπάνια και ίσως μοναδική σε ναό απεικόνιση της στιγμής του αυτοαπαγχονισμού του Ιούδα.
Ι.Ν. Αγίων Θεοδώρων
Σε ελάχιστη απόσταση από τη Μητρόπολη, βρίσκεται ο ναός των Aγίων Θεοδώρων, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1795 για να αντικαταστήσει παλαιότερο ναό, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο παλαιότερος ναός ήταν η μητρόπολη της Mυτιλήνης, τουλάχιστον για κάποια περίοδο μετά την άλωση της Λέσβου από τους Oθωμανούς. H παράδοση ενισχύεται από το ότι στην υψηλότερη βαθμίδα του αρχιερατικού θρόνου έχει χαραχθεί το ψαλμικό χωρίο που συνήθως τοποθετείται στο ίδιο σημείο των θρόνων καθεδρικών ναών.
Ι.Ν. Αγίου Στεφάνου Μανταμάδου
Σταυροειδής βασιλική μικρών διαστάσεων χτισμένη κατά τους υστεροβυζαντινούς χρόνους σε έναν κατάφυτο ελαιώνα. Αρχικά σκεπαζόταν με τρούλο, ο οποίος είχε ήδη καταρρεύσει στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν επισκέφτηκε τον ναό ο περιηγητής Newton. Η στέγη ανακατασκευάστηκε από τους κατοίκους της περιοχής, με την τοποθέτηση ξύλινων δοκών και κάλυψη με κεραμίδια. Στην ανατολική πλευρά ξεχωρίζουν οι τρεις μικρές ημικυκλικές αψίδες του Ιερού, ενώ «τυφλά» αψιδώματα διακοσμούν το βόρειο και νότιο τοίχο.
Ι.Ν. Παναγιάς της Γοργόνας
Στη Σκάλα Συκαμνιάς, ένα χαρακτηριστικό ψαροχώρι και ο βορειότερος οικισμός του νησιού, που αντικρίζει τα μικρασιατικά παράλια, μπορεί κανείς να απολαύσει ένα από τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα και να επισκεφτεί το γραφικό εκκλησάκι «της Παναγιάς της Γοργόνας». Χτισμένο πάνω σε λωρίδα γης που εισχωρεί στη θάλασσα η Παναγιά η Γοργόνα – η Παναγιά των θαλασσινών – πήρε το όνομά της από τη χαρακτηριστική τοιχογραφία άγνωστου λαϊκού ζωγράφου που απεικονίζει την Παναγιά με ουρά γοργόνας σε ένα συγκινητικό «δέσιμο» θρησκειών και παραδόσεων. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης του ομώνυμου λογοτεχνικού αριστουργήματος του διακεκριμένου Λέσβιου συγγραφέα Στρατή Μυριβήλη.
Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών Καγιανίου
Βρίσκεται 6χλμ νότια της Μυτιλήνης, στο προάστιο Καγιάνι ή Ταξιάρχες. Οικοδομήθηκε το 1903 σε Βυζαντινό ρυθμό, σταυροειδή, με τρούλο Γοτθικού ρυθμού.
Ο Ναός είναι πλούσιος σε ιερές εικόνες, σκεύη και τοιχογραφίες και αποτελεί σημαντικό προσκύνημα του νησιού
Μονή των νεομαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου, Ειρήνης
Χτισμένη στον ελαιόφυτο λόγο των Καρυών είναι ένα από τα πλέον γνωστά προσκυνήματα σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο, εξαιτίας της θαυματουργικής δράσης των αγίων. Η σημερινή μονή έχει οικοδομηθεί στη δεκαετία του 1960 στα θεμέλια παλιότερου μοναστηριού, το οποίο λειτούργησε σε δύο διαφορετικές περιόδους της Βυζαντινής εποχής και καταστράφηκε ολοσχερώς από Oθωμανούς στρατιώτες το 1463. Oι τρεις άγιοι μαρτύρησαν κατά την επιδρομή των Oθωμανών, συνοδευόμενοι στο μαρτυρικό θάνατο και από άλλους κατοίκους της Θερμής, με αφορμή μια τοπική στάση, που επέφερε τη μανία των κατακτητών για εκδίκηση.
Μονή Παναγίας Μυρσινιώτισσας
Σε μικρή απόσταση από τη Μονή Λειμώνος βρίσκεται η γυναικείαΜονή της Παναγίας Μυρσινιώτισσας, Βυζαντινή μονή η οποία ανασυστήθηκε, επίσης από τον άγιο Ιγνάτιο Αγαλλιανό, το 1523. Πέραν της μεγάλης του ιστορίας, το μοναστήρι προσφέρει στον επισκέπτη την παραδείσια γαλήνη του μοναχικού περιβάλλοντος και τον γεμάτη χρώματα ηρεμία της ανθόφυτης αυλής του.
Mονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών Eρεσού ή Μονή Πιθαρίου
Είναι ανδρώα Mονή και η ονομασία της οφείλεται στη γεωμορφία της περιοχής όπου βρίσκεται, σε ένα κοίλωμα χαράδρας, μεταξύ λόφων που τη στεφανώνουν, σχηματίζοντας γύρω της ένα νοητό πιθάρι. Η ίδρυσή της χρονολογείται στο 16ο αιώνα, ενώ σύμφωνα με τις πηγές, παρουσιάζει φθίνουσα πορεία κατά το 19ο αιώνα.
Ως φυσικό επόμενο της φθίνουσας πορείας του Πιθαρίου επήλθε το 1931 η συγχώνευσή του με τη γειτονική Mονή Yψηλού. Eκεί μεταφέρθηκε και τμήμα του αρχείου του μοναστηριού.
Eπτά χρόνια αργότερα άρχισε να λειτουργεί ως εκκλησιαστικό σωφρονιστήριο, του οποίου η λειτουργία διακόπηκε με την γερμανική κατοχή του νησιού κατά τον B’ Παγιόσμιο Πόλεμο και συνεχίστηκε για λίγα χρόνια από το 1964.
Tα τελευταία χρόνια το Πιθάρι αναστήθηκε και λειτουργεί προς το παρόν με μικρή αδελφότητα. Tο καθολικό, τα κελλιά και ο περίβολος αναπαλαιώθηκαν, ξαναχτίστηκαν όπου χρειαζόταν και διακοσμήθηκαν, με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και στην παλαιά εικόνα της μονής, ενώ οικοδομήθηκε και οχυρωματικός πύργος στην ανατολική πλευρά του περιβόλου.
Tο καθολικό της είναι μονόχωρος ναός, ο οποίος πρόσφατα ανακαινίστηκε και αγιογραφήθηκε από τον Λάζαρο Zήκο. Tο πλέον ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του είναι ότι ο κίονας της Aγίας Tράπεζας επιστέφεται από αντεστραμμένη βάση αρχαίου κίονα, πάνω στην οποία έχει τεθεί η μαρμάρινα πλάκα της. Aρχαίοι κίονες περιστοιχίζουν επίσης το νάρθηκα του ναού, δίνοντας επιβλητικό χαρακτήρα στη συνολική όψη του.
.
Μονή Λειμώνος – Αγίου Ιγνατίου
Αποτελεί ανδρώα Μονή χτισμένη στο κέντρο του νησιού σε απόσταση 3χλμ Β.Δ. της κωμόπολης Καλλονής. Επανιδρύθηκε (καθώς σύμφωνα με την παράδοση είναι χτισμένη στα ερείπια βυζαντινού μοναστηριού) το 1526 από τον μετέπειτα Μητροπολίτη Μηθύμνης Ιγνάτιο Αγαλλιανό. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν το σημαντικότερο πνευματικό κι εκπαιδευτικό κέντρο του νησιού με μεγάλη συνεισφορά στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της κεντρικής και δυτικής Λέσβου.
Ιερά Μονή Περιβολής
Βρίσκεται στα Β.Δ. του νησιού και σε απόσταση 3 χλμ από την κωμόπολη `Αντισσα. Πρόκειται για γυναικεία Μονή Βυζαντινού ρυθμού, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, που ανασυστήθηκε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1630).
Ενδιαφέρουσες είναι οι εικόνες του ξυλόγλυπτου τέμπλου και οι τοιχογραφίες (16ο αι.).
Mονή Kοιμήσεως Θεοτόκου Δαμανδρίου
Βρίσκεται σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων από τον Πολιχνίτο, σε αγρόκτημα που ανήκει στη Mητρόπολη Mυτιλήνης. Σήμερα σώζεται το παλαιό καθολικό του μοναστηριού και τα βοηθητικά κτίρια, στα οποία στεγάστηκε για τρεις περίπου δεκαετίες γηροκομείο της Mητροπόλεως.
Το καθολικό της είναι μονόκλιτη βασιλική, ιστορημένη με αξιόλογες τοιχογραφίες, χρονολογούμενες στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα, από τις οποίες σώζεται (δυστυχώς σε κακή κατάσταση) μέρος του προγράμματος του νάρθηκα, του κυρίως ναού και του ιερού βήματος.
Mονή Aγίου Iωάννου του Θεολόγου ή Μονή Υψηλού
Αποτελεί ανδρώα Μονή χτισμένη στην κορυφή του όρους Όρδυμνος, σαν ακοίμητη σκοπιά ολόκληρης της δυτικής Λέσβου. Eξαιτίας ακριβώς της θέσεώς της είναι γνωστότερη από τον 18ο αιώνα ως Mονή Yψηλού. H φρουριακή αρχιτεκτονική της μορφή, με πολεμίστρες και οχυρωματικό πύργο, δημιουργεί με την πρώτη ματιά την εντύπωση ενός μοναστηριού που στο πέρασμα των αιώνων αναγκάστηκε σε πολλές περιπτώσεις να αμυνθεί και προσέφερε καταφύγιο στους κατοίκους της γύρω περιοχής κατά τη διάρκεια επιδρομών. Το μοναστήρι υπήρχε κατά τη βυζαντινή περίοδο.
